Japonia

Kraj samurajów, niesamowitej kultury, wyjątkowy na każdym kroku.

Nowoczesność przeplatana z tradycją i niezwykłą uprzejmością. Tu każdy ci pomoże, ale trzeba przestrzegać kilku zasad. Podróżowanie po Japonii różni się bardzo od tego standardowego, które zazwyczaj przerabiałem. Do takiej wyprawy trzeba przygotować się w trochę inny sposób i poznać kraj z każdej możliwej strony. Najlepszym i najszybszym sposobem transportu w Japonii są pociągi, tzw. „bullet trains”, które rozwijają prędkość ponad 300 km/h. Średnie roczne opóźnienie komunikacji wynosi 6 minut, więc wyobraźcie sobie jak to wszystko działa.

Mimo tego trzeba pamiętać o zarezerwowaniu odpowiedniej ilości czasu, bo jest naprawdę sporo do zobaczenia.


Poniżej kilka faktów na temat tego kraju:


(jap. 日本 Nihon lub Nippon) – państwo wyspiarskie usytuowane na wąskim łańcuchu wysp na zachodnim Pacyfiku, u wschodnich wybrzeży Azji, o długości 3,3 tys. km. Archipelag rozciąga się niemal południkowo, tworząc łagodny łuk wygięty w stronę kontynentu. Punktem wysuniętym najdalej na północ jest przylądek Sōya (45°31′N) na północnym krańcu wyspy Hokkaido, a punktem wysuniętym najdalej na południe jest mini-archipelag trzech wysepek o nazwie Oki-no-Tori-shima (20°25′N). Natomiast w przypadku wzięcia pod uwagę wyłącznie czterech głównych wysp, najbardziej wysuniętym na północ punktem jest przylądek Sōya, a najbardziej wysuniętym na południe punktem jest przylądek Sata (30°59′N) na krańcu półwyspu Ōsumi na wyspie Kiusiu. Stolicą jest Tokio, które usytuowane jest prawie dokładnie na tej samej szerokości geograficznej (35°41′N) co: Ateny, Pekin, Teheran i Waszyngton.

Archipelag składa się z czterech głównych wysp: Hokkaido, Honsiu, Sikoku i Kiusiu (97% obszaru lądowego) oraz 6848 mniejszych wysp. Według danych z 2006 roku, łączna powierzchnia kraju wynosi 377 921 km². Większość powierzchni jest pokryta górami, a najwyższym szczytem jest wulkan Fudżi (3776 m). Z tego powodu prawie połowa ludności zamieszkuje nadmorski pas nizin rozciągający się między Tokio a Osaką i Nagoją. Tam też rozwijało się rolnictwo i przemysł. Obszar ten stanowi 13% terytorium kraju.

Japonia jest położona na styku płyt tektonicznych, w obrębie „ognistego pierścienia Pacyfiku”. Stałym zagrożeniem są więc trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów i fale tsunami. Stąd wynikają różnice danych podających liczbę wysp i odmienną wielkość powierzchni kraju. W sierpniu i wrześniu nad archipelag nadchodzą tajfuny powstające na zachodnim Pacyfiku.

Z liczbą ludności 126,5 mln osób Japonia zajmuje 10. miejsce na świecie. Według danych ONZ i WHO, przeciętna długość życia jest najwyższa na świecie. Japonia należy do grupy krajów wysoko rozwiniętych – jest ona jedną z czołowych potęg gospodarczych świata.

Zgodnie z przyjętą w 1947 demokratyczną konstytucją, Japonia jest monarchią parlamentarną z cesarzem jako symbolem jedności państwa i wybieranym w wyborach powszechnych dwuizbowym parlamentem.

Nazwa

Zapisane znakami japońskimi (kanji) słowo Japonia (jap. 日本) ma dwa sposoby odczytywania: Nihon i Nippon. Znaki te tłumaczy się jako: Kraj Wschodzącego Słońca (日 – słońce; dzień 本 – korzeń; książka; pochodzenie, początek). Określenie to pochodzi z Chin i odnosi się do położenia geograficznego Japonii względem kontynentalnej Azji. Wcześniejszą nazwą Japonii, jeszcze sprzed nawiązania kontaktów z Chinami, nadaną przez ludność zamieszkującą jej ziemie było Yamato (jap. 倭 lub 大和).

Zapisane znakami kanji słowo Nihon

W Chinach natomiast ziemie te w okresie Trzech Królestw zwano krajem Wa (倭). Przed 1946 oficjalną nazwą Japonii było Cesarstwo Wielkiej Japonii (jap. 大日本帝国 Dai Nippon Teikoku). Termin ten jest z reguły stosowany na określenie państwa japońskiego w okresie od restauracji Meiji (jap. 明治維新 Meiji-ishin) do końca wojny na Pacyfiku, jednak oficjalnie zaczęto tej nazwy używać dopiero w 1936. Od 1946 oficjalną japońską nazwą kraju jest Nippon-koku lub Nihon-koku (日本国), co dosłownie oznacza Państwo Japońskie (国 – kraj, państwo).

W językach europejskich nazwa Japonia pojawiła się dzięki podróżnikowi Marco Polo, który zapisał wymowę mandaryńskiego określenia tych ziem: Cipangu (także Chipangu, Jipangu). Jednakże dzisiejsze słowo Japan pochodzi prawdopodobnie z kantońskiego Jatbun. W języku malajskim kantońskie określenie przybrało postać Japang i tak zostało zaimportowane do Europy przez portugalskich kupców. W 1577 zapisano po raz pierwszy to słowo jako Giapan.

Geografia

Japonia to archipelag wysp i wysepek ciągnących się wzdłuż wschodnich wybrzeży Azji i tworzących łuk długości 2990 km (Japończycy utrzymują, że ich kraj ma kształt „trzydniowego Księżyca”). Liczne półwyspy i zatoki sprawiają, że linia brzegowa jest bardzo dobrze rozwinięta, a jej długość wynosi 29 751 km.

Na południowym zachodzie, poprzez Morze Wschodniochińskie, Japonia graniczy z Chinami, na zachodzie Morze Japońskie oddziela kraj od obu Korei oraz Rosji. Na północy cieśnina Sōya (La Perouse’a) oddziela Japonię od rosyjskiej wyspy Sachalin, a cieśnina Nemuro (Kunaszyrska) od Wysp Kurylskich, których południowa część stanowi terytorium sporne z Rosją. Od wschodu i południa kraj oblewają wody Oceanu Spokojnego, a wzdłuż wybrzeży ciągnie się głęboki Rów Japoński (rów tektoniczny).

Sejsmologia

Wyspy Japońskie leżą na styku czterech płyt tektonicznych: wielkiej eurazjatyckiej, północnoamerykańskiej, przemieszczającej się w kierunku zachodnim (ok. 10 cm rocznie) płyty pacyficznej oraz mniejszej filipińskiej, z racji czego kraj nawiedzają częste trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Na wchodzącym w skład „ognistego pierścienia Pacyfiku”, terytorium Japonii znajduje się około 80 czynnych wulkanów, spośród których największą aktywność wykazują te znajdujące się na Kiusiu, zwłaszcza Aso, Unzen i Sakurajima.

Występujące powszechnie wokół innych wulkanów gorące źródła, gejzery, stawy gorącego błota oraz wyziewy gazów i par świadczą o tym, iż nie są one całkowicie wygasłe, a ich działalność wciąż stanowi poważne zagrożenie erupcją. Rocznie w Japonii rejestruje się od 1 do 3 tys. wstrząsów o różnym nasileniu. Zdecydowana większość z nich jest na tyle słaba, że wykrywają je tylko czułe sejsmografy. Niektóre z nich, powyżej 7 stopni w skali Richtera, są katastrofami, jak np. wielkie trzęsienie ziemi w Kantō w 1923 roku, które pochłonęło 143 tys. ofiar, czy też to, które nawiedziło Kobe w 1995, zadając śmierć ponad 6 tys. osób i powodując przy tym ogromne zniszczenia, mimo zastosowania nowoczesnych technologii i materiałów.

Szczególnie narażona jest równina Kantō, gdzie wielkie trzęsienia ziemi zdarzają się mniej więcej co 70 lat. Natomiast podmorskie trzęsienia ziemi są przyczyną powstawania wysokich do 50 m fal morskich tsunami, które uderzając o wybrzeże z prędkością 750 km/h są w stanie wyrzucić na brzeg pełnomorski statek i dokonać znacznych zniszczeń. Tak było w 1495 roku, kiedy tsunami zniszczyło większą część Kamakury, a w 1993 roku wyspę Okushiri u wybrzeży Hokkaido. 11 marca 2011 roku u wschodnich wybrzeży północnej Japonii, o godz. 14:45 czasu miejscowego wystąpiło trzęsienie ziemi o sile 9 stopni w skali Richtera. Spowodowało ono falę tsunami, która zalała ogromne obszary wokół miasta Sendai.

Klimat

Duża rozciągłość południkowa sprawia, że Japonia leży w zasięgu trzech stref klimatycznych: na południu – zwrotnikowej, w części środkowej – podzwrotnikowej, a na północy – umiarkowanej ciepłej. Na strefowość klimatyczną nakłada się klimat monsunowy, którego zasięg obejmuje wyspy i kształtuje morski charakter klimatu kraju. Poza wyspami Riukiu oraz południową częścią Kiusiu w Japonii wyraźnie zaznaczają się cztery pory roku. Napływ chłodnych mas powietrza z kontynentu azjatyckiego w zimie oraz ciepłych mas znad Pacyfiku w lecie jest przyczyną znacznego zróżnicowania klimatu w poszczególnych częściach archipelagu. W górach niezależnie od pory roku, temperatura spada wraz z wysokością, średnio o 0,6 °C co 100 m. Średnia ilość opadów wzrasta z północy na południe i wynosi od 800–1500 mm na Hokkaido, do 2000–3000 mm na Kiusiu i wyspach Riukiu.

Przynoszone przez północno-zachodni monsun zimowy suche i chłodne syberyjskie masy powietrza nad Morzem Japońskim ulegają ociepleniu i nasyceniu wilgocią. W wyniku tego zderzenia mas powietrza powstają bardzo intensywne i obfite opady śniegu wzdłuż wybrzeża zachodniego, czyli tzw. tylnej Japonii. Temperatury w miesiącach zimowych w Japonii są bardzo zróżnicowane ze względu na znaczną południkową rozciągłość geograficzną wysp i ich różnorodność topograficzną. W najwyższych partiach Alp Japońskich, gór Hidaka i Yūbari oraz na szczycie wulkanu Fudżi średnie arytmetyczne temperatury wynoszą zwykle od –20 do –15 °C. Na Hokkaido można się spodziewać od –12 do –4 °C, na północy i w środkowym Honsiu od –10 do 0 °C i 0 do +6 °C na południowych i zachodnich wybrzeżach, od +3 do +7 °C na Sikoku, ok. +5 do +10 °C na Kiusiu oraz +14 do +19 °C na najbardziej wysuniętych na południe wyspach Riukiu. W obszarach silnie zurbanizowanych temperatura jest zwykle o kilka stopni wyższa, niż w obszarach wiejskich znajdujących się w tej samej strefie klimatycznej i na podobnej wysokości nad poziom morza. W okresie zimowym na północy i zachodzie Japonii oraz w rejonach górskich występują bardzo obfite opady śniegu, a wody Morza Ochockiego pokrywają się lodem. W tym czasie południowe wybrzeże Oceanu Spokojnego ma pogodę suchą i słoneczną. Zimą łagodząco na klimat wysp południowych wpływa ciepły prąd Kuro Siwo (właśc. zapis obecnie Kuro-shio, zw. także Czarnym lub Japońskim) i jego odgałęzienie wchodzące na Morze Japońskie – Prąd Cuszimski.

Pod koniec marca, gdy słabnie wyż azjatycki, kierunek wiatru ulega zmianie i nad Japonię zaczyna napływać wilgotne i ciepłe powietrze znad Pacyfiku. Powoduje to wyraźne zróżnicowanie warunków klimatycznych północy i południa kraju. O ile na południu kraju, na wyspie Kiusiu i na południowych wybrzeżach Sikoku, prawdziwie wiosenna pogoda rozpoczyna się już z początkiem marca, to na wyżynach wyspy Hokkaido trzeba czekać aż do końca kwietnia, aby stopniały ostatnie śniegi. Wiosną cały obszar kraju, poza Hokkaido, znajduje się w zasięgu wyżu ochockiego. Od przełomu lutego i marca na południu Kiusiu, początku kwietnia na południowym i wschodnim Honsiu oraz w połowie maja na Hokkaido trwa okres kwitnienia japońskich wiśni, śliw i czereśni.

Na przełomie czerwca i lipca kształtuje się na północy kraju stacjonarny wyż z bezwietrzną pogodą, wysoką wilgotnością powietrza oraz ulewnymi opadami zwanymi „śliwkowymi” deszczami. Z chwilą odsunięcia się ochockich mas na północ, Japonia wchodzi w zasięg oddziaływania pacyficznych mas powietrza, rozpoczyna się gorące i wilgotne lato, z dużą ilością mgieł w południowo-wschodniej części kraju, tam gdzie stykają się wody prądów zimnego Oja Siwo (właśc. zapis obecnie Oya-shio, zw. także Ochockim lub Kurylskim) i ciepłego Kuro Siwo. Latem, gdy wieje ciepły i wilgotny monsun z południowego wschodu, amplitudy temperatur stają się mniejsze, od +29 °C na południu do +17 °C na północy i ok. +5 do +10 °C w rejonach gór wysokich.

W wielkich aglomeracjach miejskich pora letnia jest trudna do zniesienia. Wysokie temperatury, nieprawdopodobna wilgotność powietrza i spaliny są typowe dla Tokio, Nagoi czy Osaki. Duże stężenie trujących gazów, które mieszają się z parującą wodą, sprawiają, że smog staje się ciężki i trudny do rozwiania przez wiatry, przez co utrzymuje się dość nisko nad powierzchnią ziemi. Stanowi swoistą barierę, przez którą promienie słoneczne łatwo się przebijają, a nagrzane powietrze zatrzymują, tworząc efekt cieplarniany. Choć wszystkie 12 miesięcy, charakteryzuje się w całym kraju, z wyjątkiem Hokkaido, względnie dużymi opadami, to jednak ich maksimum przypada na porę deszczową od początku czerwca do połowy lipca. Porę deszczową, zwaną tsuyu, uznaje się za drugą w kolejności po wiośnie i jedną z pięciu pór roku w Japonii.

Wtedy, zalegając nad wyspami Riukiu, Kiusiu, Sikoku i Honsiu okresowy front deszczowy baiu-zensen, daje się we znaki. Deszcze padają niemal co drugi dzień. W połowie lipca, wysokociśnieniowe masy powietrza nad Pacyfikiem zaczynają dominować i deszczowy sezon kończy się, a baiu-zensen zostaje zepchnięty na południe. Sezonowe wiatry znad Oceanu Spokojnego przynoszą ciepłe, wilgotne powietrze o temperaturach sięgających 30–35 °C. Wtedy też od początku sierpnia do połowy września mieszkańcy tych rejonów mogą się cieszyć pełnią słonecznego i gorącego lata.

Wczesną jesienią wciąż upalne i słoneczne dni zakłócają jednak wiatry monsunowe, które zwłaszcza w połowie września przynoszą ze sobą niezwykle obfite ulewy. Towarzyszą temu częste burze i gradobicia. Zmienia się cyrkulacja powietrza i Wyspy Japońskie nawiedzają tajfuny (7–10 rocznie). Tajfuny powstają z dużych mas tropikalnego, niskociśnieniowego powietrza na środkowym Pacyfiku, w przybliżeniu pomiędzy 5. i 20. stopniem szerokości geograficznej północnej, i są tym samym zjawiskiem, co huragany i cyklony w innych częściach świata. Kiedy tajfuny zaczynają się kształtować, stopniowo poruszają się na północ i zachód. Cyklony tropikalne wywołują ogromne zniszczenia, a towarzyszące im obfite opady są przyczyną licznych powodzi i osuwisk. Późną jesienią niemal w całym kraju powietrze staje się rześkie i wilgotne. Na większości wysp, zwłaszcza w obszarach u wybrzeży Pacyfiku, dni są chłodne, ale zwykle słoneczne. Natomiast w zachodniej i północnej Japonii oraz w obszarach górskich, nie dziwią gęste mgły, opady drobnego deszczu i przymrozki.

Historia

Najdawniejsze dzieje

Początek japońskiego państwa wiąże się ze związkiem plemiennym, a następnie królestwem Yamato z centralnym ośrodkiem na wyspie Honsiu, którego początki sięgają VII w. p.n.e. Pierwszym legendarnym władcą był Jimmu. Około V w. p.n.e. królestwo Yamato obejmowało także północną część Kiusiu, jak również zajęło południowy skrawek Korei, dzięki czemu miało kontakt z wysoko rozwiniętą cywilizacją chińską. Wówczas to Japończycy przyjęli chińskie pismo i dalszego rozprzestrzeniania się wpływów kultury chińskiej nie powstrzymała nawet utrata prowincji koreańskiej w połowie VI wieku.

Shintō jest rodzimą religią Japończyków, niemniej jednak już od końca VI w. coraz więcej wiernych miał buddyzm. W 794 roku stolicą cesarstwa zostało Heian-kyō (ob. Kioto). Nastąpił rozwój kultury dworskiej, ale w znacznym stopniu ograniczono stosunki z Chinami, a kolejni cesarze byli coraz bardziej uzależnieni od wielkich rodów. Jeden z nich, Fujiwara, sprawował faktyczną władzę w X i XI wieku. W tym czasie wyłoniła się klasa rycerzy feudalnych – samurajów, podległych panom feudalnym. W 1192 roku siogun, naczelny wódz, Yoritomo z rodu Minamoto stworzył system feudalnej administracji wojskowej, zwanej bakufu. Od tej pory kolejni cesarze byli odsuwani od władzy przez stojących na czele państwa siogunów. Ośrodkiem władzy Yoritomo była Kamakura. Odtąd wszystkie następne okresy bakufu w dziejach Japonii nosiły nazwę od stolicy siogunów lub nazwy ich rodu.

Pierwszy siogunat, Kamakura, upadł w czasie prób podbicia Japonii przez Mongołów. Wyruszająca z Korei flota mongolska próbowała dwukrotnie, w latach 1274 i 1281, dokonać inwazji Japonii, ale za każdym razem została rozproszona przez tajfun, który został z tego powodu nazwany kamikaze (boski wiatr). Kraj Wschodzącego Słońca obronił się wprawdzie przed najeźdźcą, ale przygotowania do wojny pochłonęły ogromne środki i zrujnowały finansowo siogunów. Zdobycie Kamakury w 1333 roku przez jeden z rywalizujących ze sobą rodów rozpoczęło okres wojen feudalnych, który zakończył się ustanowieniem przez nowego cesarza siogunami przedstawicieli rodu Ashikaga ze stolicą w Muromachi – dzielnicy Kioto.

Pierwsi Europejczycy przybyli do Japonii w 1542 roku, a byli nimi kupcy portugalscy z Makau. Razem z nimi do Japonii dotarło chrześcijaństwo. Pierwszym misjonarzem chrześcijańskiej religii był hiszpański jezuita, Franciszek Ksawery (1506–1552), który przywiózł do Japonii Biblię. Jego dzieło kontynuowali inni bracia należący do Towarzystwa Jezusowego, po latach nawracaniem Japończyków zajęli się także franciszkanie.

Brak silnego rządu i jedności sprzyjał szerzeniu się katolicyzmu na wyspie Kiusiu. Japończycy (nawet bardziej niż katolicyzmem) byli zainteresowani innym europejskim wynalazkiem – bronią palną, której mogliby używać przeciwko wrogom. W tym okresie, nazywany niekiedy epoką chaosu lub stuleciem wojen, kraj był rozbity na hany feudalne, zwalczające się nawzajem. Próby jego zjednoczenia podjął się tolerujący chrześcijaństwo Nobunaga Oda (1536–1582), który w 1573 roku objął władzę. Po jego śmierci władzę w Japonii przejął Hideyoshi Toyotomi (1536–1598). Swoją stolicą uczynił w 1587 roku Nagasaki – port na zachodnim wybrzeżu Kiusiu. Wkrótce do miasta zaczęły przybywać liczne statki kupców hiszpańskich i portugalskich, a z czasem także angielskich i holenderskich. Jednak zaniepokoił się szybką chrystianizacją południa kraju i podburzaniem przez misjonarzy katolickich chłopów i niektórych panów feudalnych przeciwko władcy japońskiemu i jego prawom. W 1587 roku wydał tzw. dekret z Hakaty, który nakazał wydalenie wszystkich chrześcijańskich misjonarzy z rządzonych przez niego ziem. W 1597 roku ukrzyżowano 26 katolików, w tym 9 europejskich misjonarzy, oskarżonych o działania na szkodę państwa. Dało to początek zmiany myślenia o chrześcijaństwie i zwalczania tej religii.

Następcą Hideyoshiego został Ieyasu Tokugawa (1543–1616), który kontynuował zjednoczenie kraju i założył dynastię siogunów rodu Tokugawa sprawujących rządy w latach 1603–1867. Początkowo sprzyjał on kupcom zagranicznym i był otwarty na wpływy Zachodu. Jeszcze na początku XVII wieku do kraju przybyli przedstawiciele kolejnych zgromadzeń: benedyktynów, dominikanów czy też augustianów. Dodatkowo uwidoczniły się zapędy kolonialne Hiszpanii i Portugalii, rywalizujące o wpływy z protestanckimi Anglią i Holandią. Aby nie dopuścić do podzielenia losu pozostałych krajów Azji, które stały się europejskimi koloniami, od 1639 roku wszystkie kontakty z kupcami europejskimi (z wyjątkiem Holendrów) i misjonarzami zostały zakazane (sakoku). Obcokrajowcy otrzymali nakaz opuszczenia Japonii, a najbardziej opornych (głównie misjonarzy) zamordowano. Jedynym miejscem kontaktów handlowych stała się faktoria na sztucznej wyspie Dejima usytuowanej w zatoce Nagasaki, do której wpływać mogły wyłącznie kompanie holenderskie. Rozpoczęła się trwająca ponad 200 lat samoizolacja Japonii od wpływów europejskich. Niemal do końca lat 50. XIX wieku Japonia pozostawała w znacznym stopniu odcięta od świata, a walka z obcymi wpływami odbijała się na wyznawcach chrześcijaństwa. Chrześcijaństwo jako obca religia zostało zakazane, a chrześcijanie japońscy byli prześladowani. Już w 1614 roku pojawił się kolejny dekret władz o wydaleniu wszystkich misjonarzy z terenu kraju. W 1619 roku w Kioto spalono na stosie 52 osoby, w 1623 roku podobny los spotkał kolejnych 50 chrześcijan w Edo (dzisiejszym Tokio), a w 1632 roku zabito 55 osób w Nagasaki.

XVIII i XIX wiek

Coraz bardziej represyjny charakter rządów skorumpowanego siogunatu, naciski Zachodu wywołujące niepokoje wewnętrzne, kryzys ekonomiczny i społeczny, bunty chłopów i feudałów, doprowadziły do przełamania izolacji Japonii. W lipcu 1853 roku komandor marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych Matthew Perry (1794–1858) zakotwiczył okręty, nazwane przez Japończyków „czarnymi”, w zatoce Yedo (ob. Zatoka Tokijska). Amerykanie przybyli ponownie w lutym 1854 roku i wymusili na Japonii pierwszy traktat łamiący jej izolację. Władze Japonii wyraziły zgodę na handel oraz nawiązały stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi.

Niemniej jednak Japończycy nadal bronili się przed ingerencją z zewnątrz, co doprowadziło do interwencji połączonej floty brytyjsko-francuskiej i ostrzału japońskich portów. Kulminacją tego było skierowanie przez Brytyjczyków potężnej armady, która zakotwiczyła w okolicach Kōbe w 1866 roku. W końcu młody japoński cesarz, Mutsuhito (1852–1912), otworzył granice Japonii. W 1867 roku zlikwidował siogunat Tokugawy, a w 1868 roku ogłosił restaurację władzy cesarskiej. Okres jego władzy nazwano Meiji, to znaczy „światłe rządy”. Japoński monarcha zniósł feudalizm, rozwiązał klasę samurajów. Rozpoczął się okres uprzemysłowienia i modernizacji. W 1889 roku cesarz zatwierdził konstytucję opartą na europejskich wzorcach. Obowiązująca do 1945 roku ustawa zasadnicza zachowała jednak boski kult cesarza i dawała mu szerokie uprawnienia.

W 1894 roku wybuchła I wojna chińsko-japońska o Wyspy Riukiu. Japończycy rozgromili chińską flotę, a zgodnie z traktatem pokojowym z 1895 roku pokonane Chiny oddały Japonii Tajwan. Niespodziewane i druzgocące zwycięstwo w wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–1905) uczyniło z Japonii pierwsze mocarstwo na Dalekim Wschodzie. W 1910 roku po zmuszeniu do abdykacji cesarza Sunjonga (1874–1926) Japonia anektowała Koreę.

Początek XX wieku

W czasie I wojny światowej Cesarstwo Japonii stanęło po stronie państw ententy, w wyniku czego otrzymało jako terytoria mandatowe Ligi Narodów posiadłości pacyficzne pokonanych Niemiec, a więc Mariany, Karoliny oraz Wyspy Marshalla. W Chinach na półwyspie Szantung Japończycy zajęli niemiecką kolonię, jednak wycofali się pod silnym naciskiem aliantów.

W 1931 roku Japonia przejęła kontrolę nad Mandżurią, tworząc z niej marionetkowe cesarstwo przemianowane na Manshū-koku (Mandżukuo). Wybuch II wojny chińsko-japońskiej w 1937 roku rozpoczął podbój Chin, w czasie którego Japończycy zajęli wszystkie duże chińskie miasta portowe, a także znaczną część obszaru wewnątrz tego państwa. Masakra nankińska stała się symbolem brutalnej okupacji japońskich wojsk. Wybuch II wojny światowej w Europie przyśpieszył tok wydarzeń w samej Japonii, gdzie coraz silniejsze poparcie i władzę zdobywały ugrupowania nacjonalistyczne i militarystyczne, dążące do poszerzenia japońskiej strefy wpływów. W 1940 roku Japonia podpisała pakt z niemiecką III Rzeszą i Włochami, tworząc oś Berlin – Rzym – Tokio.

II wojna światowa

Wybuch bomby atomowej w Nagasaki 9 sierpnia 1945 r.

Niespodziewany atak Cesarskiej Marynarki Wojennej na amerykańską bazę marynarki wojennej Pearl Harbor na Hawajach w grudniu 1941 roku włączył Japonię do II wojny światowej. Niedługo potem wojska japońskie opanowały całą Azję Południowo-Wschodnią i znaczną część Oceanii, zagrażając Indiom i Australii.

W czerwcu 1942 roku nastąpił przełom w wojnie na Pacyfiku, kiedy w bitwie o Midway Japonia poniosła druzgocącą porażkę i odtąd cesarstwo zaczęło tracić zdobyte terytoria. Z początkiem 1945 roku miasta japońskie poddawane były intensywnym i dotkliwym bombardowaniom, ale mimo że wojna w Europie dobiegła końca, Japonia przekazała propozycję warunków zakończenia działań wojennych ZSRR, ale nie zostały one przekazane stronie amerykańskiej. 6 sierpnia 1945 roku lotnictwo amerykańskie zrzuciło bombę atomową na Hiroszimę, a trzy dni później na Nagasaki. Tego samego dnia Armia Czerwona wkroczyła do Mandżurii. Japonia skapitulowała, a Amerykanie rozpoczęli okupację kraju.

Czasy powojenne

Po kapitulacji Wielkiego Cesarstwa Japonii, na czele administracji państwowej stanął amerykański generał Douglas MacArthur, który kierował nią w latach 1945–1948. W okresie okupacji Amerykanie stosowali w Japonii tzw. „politykę 3D”: demilitaryzacji, demokratyzacji oraz decentralizacji. W 1946 roku cesarz Hirohito (1901–1989) zrzekł się swojego boskiego statusu, a parlament japoński uchwalił nową, w istocie narzuconą przez Stany Zjednoczone demokratyczną i pacyfistyczną konstytucję. Zgodnie z jej artykułem IX, naród japoński „dążąc szczerze do międzynarodowego pokoju opartego na sprawiedliwości i porządku, wyrzeka się na zawsze wojny jako suwerennego prawa narodu, jak również użycia lub groźby użycia siły jako środka rozwiązywania sporów międzynarodowych”

We wrześniu 1951 roku Japonia podpisała w San Francisco traktat pokojowy ze Stanami Zjednoczonymi oraz 47 innymi państwami. Do traktatu nie przystąpił jednak Związek Radziecki oraz podległe mu państwa bloku komunistycznego w tym Polska. Stosunki dyplomatyczne między Polską Ludową a Japonią zostały zawiązane dopiero w lutym 1957 roku. Wejście w życie traktatu pokojowego w 1952 roku formalnie zakończyło okupację Japonii, a władza w kraju została przekazana całkowicie w ręce konstytucyjnych władz kraju. W związku z zawartym w konstytucji zakazem posiadania sił zbrojnych przez Japonię, w 1951 roku kraj ten zawarł ze Stanami Zjednoczonymi traktat o bezpieczeństwie, na mocy którego Stany Zjednoczone gwarantują bezpieczeństwo militarne Japonii za pomocą wszelkich środków – z użyciem w razie potrzeby broni jądrowej włącznie, posiadając w zamian prawo do utrzymywania baz wojskowych na terytorium tego kraju. W 1960 roku traktat o bezpieczeństwie został wzmocniony przez zawarcie kolejnego układu, „o wzajemnej współpracy i bezpieczeństwie”, który w istotny sposób równoważył prawa i obowiązki stron. W myśl jego zapisów, atak na którąkolwiek ze stron będzie uważany za zagrożenie dla bezpieczeństwa drugiej strony, co w istotny sposób zbliżało relacje między tymi państwami do relacji obowiązujących Stany Zjednoczone w stosunkach z sojusznikami europejskimi, po zawarciu 11 lat wcześniej Traktatu Północnoatlantyckiego. Od 1969 roku, Stany Zjednoczone domagają się jednak od Japonii rozwoju własnych sił zbrojnych i wzięcia większej odpowiedzialności za własną obronę narodową, a po zakończeniu zimnej wojny domagają się od Japonii także większego zaangażowania w sprawy międzynarodowe.

W 1956 roku Japonia stała się członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W kolejnych latach Japonia osiągnęła szybki wzrost gospodarczy, stając się drugą co do wielkości gospodarką świata. Taki stan trwał do początku lat 90., kiedy wskutek pęknięcia bańki spekulacyjnej kraj przeżył kryzys gospodarczy. Od początku XXI wieku gospodarka odnotowuje wzrost i niewielkie ożywienie gospodarcze . 11 marca 2011 roku kraj nawiedziło największe trzęsienie ziemi w znanej historii wywołując fale tsunami i awarię w elektrowni jądrowej Fukushima I – jedną z największych katastrof energetyki jądrowej ale także wzrost długu publicznego, który stał się najwyższy na świecie licząc w stosunku PKB.

Obyczaje

Na narodowy charakter oraz mentalność Japończyków ogromny wpływ wywarły i wywierają wciąż bushidō oraz nauki Konfucjusza. To za ich sprawą takie cechy, jak dyscyplina, stoicyzm, powściągliwość, opanowanie, a także lojalność i szacunek wobec starszych czy zwierzchników są powszechnie respektowane i widoczne na każdym kroku – w szkole, pracy i rodzinie.

Harmonia w życiu społecznym stanowi dla Japończyków najwyższą wartość, w związku z czym w relacjach międzyludzkich panuje konformizm i dążenie do ugody niemal za wszelką cenę. Interes grupowy ma pierwszeństwo nad indywidualnym, stąd źle widziane jest wyróżnianie się oraz formułowanie osobistych opinii. Ludzie wypowiadają się najczęściej niejasno oraz wymijająco, a prywatne uczucia i troski maskują nienagannym uśmiechem oraz wysoką kulturą osobistą.

Honor oraz wszechobecne poczucie wdzięczności i obowiązku, a co za tym idzie obawa przed utratą twarzy skutkuje istnieniem we wzajemnych relacjach specyficznych, nieformalnych układów i powiązań, takich jak giri (zobowiązanie moralne), które dla skrytych i zamkniętych w sobie Japończyków stanowi wzór zachowania, a także sposób polubownego rozwiązywania sporów międzyludzkich. To właśnie konfucjańskie zasady, bushidō, czyli „droga wojownika”, a także buddyzm zen stanowiły podstawę specyficznego systemu myślenia i sposobu postrzegania świata przez Japończyków. Za ich sprawą ongiś samuraj, który okrył się hańbą i stawał się rōninem, zwracał jeden ze swych mieczy przeciw sobie i popełniał rytualne samobójstwo – seppuku. One też przed II wojną światową pomogły stworzyć kult boskiego cesarza oraz pozwoliły japońskim żołnierzom gardzić śmiercią w czasie samobójczych ataków kamikaze. Poczucie honoru nakazywało walczyć do końca, gdyż niewola czy kapitulacja nie wchodziły w rachubę.

Język

Ponad 99% mieszkańców Japonii posługuje się językiem japońskim. Jego pochodzenie jest nieznane. Prezentowane są różne hipotezy dot. jego korzeni, m.in. pokrewieństwo z rodzinami języków uralskich i ałtajskich, do których należą: fiński, węgierski, mongolski, turecki. Pod względem gramatycznym japoński podobny jest do języka koreańskiego.

Miasta

Największe miasta Japonii liczące ponad 400 tys. mieszkańców w 2010:

Lp. Miasto Liczba mieszkańców (2010) Region
1Tokio8 802 501Kantō
2Jokohama3 672 238Kantō
3Osaka2 662 998Kinki
4Nagoja2 258 280Chūbu
5Sapporo1 905 777Hokkaido
6Kōbe1 537 228Kinki
7Kioto1 464 375Kinki
8Fukuoka1 454 188Kiusiu
9Kawasaki1 410 645Kantō
10Saitama1 214 210Kantō
11Hiroszima1 171,640Chūgoku
12Sendai1 034 680Tōhoku
13Kitakyūshū982 665Kiusiu
14Chiba956 685Kantō
15Sakai838 445Kinki
16Niigata812 388Chūbu
17Hamamatsu809 233Chūbu
18Shizuoka716 602Chūbu
19Kumamoto671 444Kiusiu
20Okayama669 135Chūgoku
21Sagamihara626 020Kantō
22Kagoshima606 079Kiusiu
23Funabashi571 644Kantō
24Hachioji537 561Kantō
25Matsuyama513 113Sikoku
26Higashiōsaka511 611Kinki
27Kawaguchi493 034Kantō
28Himeji488 956Kinki
29Matsudo478 328Kantō
30Kurashiki467 325Chūgoku
31Ichikawa466 320Kantō
32Ōita465 467Kiusiu
33Nishinomiya465 424Kinki
34Amagasaki460 124Kinki
35Utsunomiya455 284Kantō
36Nagasaki455 131Kiusiu
37Kanazawa454 607Chūbu
38Yokosuka428 115Kantō
39Fukuyama421 810Chūgoku
40Takamatsu420 388Sikoku
41Toyama418 710Chūbu
42Toyota411 441Chūbu
43Hirakata408 553Kinki
44Machida406 281Kantō
45Gifu401 769Chūbu

Transport

W Japonii każdy rodzaj transportu jest doskonale zorganizowany. Kraj przecina gęsta sieć linii kolejowych, dróg i autostrad, a każdy region ma dogodne połączenia lotnicze i morskie. Mimo wzmożonej aktywności sejsmicznej, wyspiarsko-górzysty charakter terytorium zmusza Japończyków do budowania częstokroć bardzo skomplikowanych technicznie, a zarazem niezwykle wyrafinowanych konstrukcji takich jak tunele czy mosty. W 1988 oddano do użytku najdłuższy na świecie podmorski tunel kolejowy Seikan, którego długość wynosi prawie 54 km. Natomiast w latach 2002–2007 najdłuższym lądowym tunelem na kuli ziemskiej był liczący 26 km tunel Iwate-Ichinohe. Imponujące pod względem wielkości i długości są również japońskie mosty. Liczący 3,9 km Akashi Kaikyō, jest od 1998 najdłuższym wiszącym mostem świata. Poza tym do największych przepraw globu zaliczają się: Wielki Most Seto (system mostów o dł. 12,2 km), Ōnaruto (1,6 km), czy Kurushima-Kaikyō (1,5 km). Zatokę Tokijską przecina z kolei licząca 15 km przeprawa Tokyo Wan Aqua-Line, na którą składa się tunel o długości 9,5 km i most 4,4 km. Brak wolnej przestrzeni skłania do zasypywania morza i tworzenia sztucznych wysp, na których powstały m.in. porty lotnicze w Osace, Nagoi czy Kobe.

Transport drogowy

Japonia ma doskonale utrzymaną, liczącą 1 196 999 km długości (5. miejsce na świecie, po USA, Indiach, Chinach i Brazylii) sieć dróg kołowych, których gęstość jest największa na świecie i wynosi 316,8 km/100 km². Szybki rozwój motoryzacji przyczynił się do rozbudowy systemu autostrad łączących wszystkie większe miasta, a których długość wynosi 6114 km. Transport samochodowy odgrywa zasadniczą rolę w przewozach pasażerów i ładunków na terenie Japonii. Natomiast wynosząca 375 liczba samochodów osobowych przypadająca na 1000 mieszkańców jest stosunkowo niska w porównaniu z innymi krajami wysokorozwiniętymi. W Japonii obowiązuje ruch lewostronny.

Transport kolejowy

Shinkansen serii 200 ~ E5

Pierwsza japońska linia kolejowa, łącząca Tokio z Jokohamą, została uruchomiona w 1872 roku. Na początku XX w. zelektryfikowano pierwsze linie w stołecznym węźle kolejowym, a przed wybuchem II wojny światowej oddano do użytku pierwsze odcinki metra w Tokio i Osace.

Obecnie Japonia ma najnowocześniejszy oraz najbardziej wszechstronnie rozwinięty transport kolejowy na kuli ziemskiej, a długość linii kolejowych przekracza 23 000 km (w 2006 r. wynosiła 23 474 km) i wciąż rośnie. Gęstość linii kolejowych wynosi 6,21 km/100 km². W żadnym innym kraju, koleją, metrem czy tramwajami nie podróżuje i nie dojeżdża do pracy tyle osób co w Japonii. Dumą Japończyków jest kolej dużych prędkości, czyli osiągający prędkości ponad 300 km/h Shinkansen, którego pierwsza linia połączyła w 1964 roku Tokio z Osaką. W 2013 roku łączna długość jego linii wynosiła 2388 km. Sieć jest ustawicznie rozbudowywana.

Cztery największe wyspy archipelagu mają połączenia kolejowe, na których głównym przewoźnikiem jest grupa JR. Tokio, Jokohama, Osaka, Nagoja, Sapporo, Kōbe, Kioto, Fukuoka, a także Sendai mają metro. Ponadto transport podmiejski uzupełniają inne systemy, takie jak napowietrzna kolej jednoszynowa oraz tramwaje.

Transport lotniczy

Japonia ma doskonale rozwinięty transport lotniczy, który z uwagi na wyspiarski charakter kraju, ma zasadnicze znaczenie w międzynarodowym ruchu pasażerskim. Po Stanach Zjednoczonych Japonia jest drugim krajem na świecie o największych przewozach ładunków i osób. Główne międzynarodowe porty lotnicze to: Międzynarodowy Port Lotniczy Narita obsługujący aglomerację Tokio, Międzynarodowy Port Lotniczy Kansai w Osace oraz Międzynarodowy Port Lotniczy Chūbu w Nagoi. Jednak największym japońskim oraz czwartym pod względem wielkości na świecie jest port lotniczy Tokijski Międzynarodowy Port Lotniczy (Haneda) w Tokio, który swą wysoką pozycję utrzymuje pomimo tego, że obsługuje jedynie loty krajowe. Do głównych japońskich przewoźników lotniczych należą Japan Airlines (JAL) oraz All Nippon Airways (ANA), ponadto w przewozach krajowych istotne znaczenie odgrywają linie lotnicze Skymark Airlines czy Skynet Asia Airways.

Kuchnia

W Japonii jedzenie i jego przygotowanie jest niemal rytuałem, a spożywanie posiłków poza domem należy do największych przyjemności czasu wolnego. W przygotowanie z pozoru prostych potraw tradycyjnej japońskiej kuchni wkłada się wiele serca i pracy. Ogromną wagę przywiązuje się do świeżości produktów, sposobu ułożenia, a także koloru potraw. Podstawą tej kuchni jest ryż, którego znaczenie jest tak wielkie, że słowo gohan, a więc gotowany ryż znaczy tyle samo co posiłek.

Pod wpływem buddyzmu od X do niemal końca XIX wieku obowiązywał zakaz spożywania mięsa, stąd też kwintesencję tutejszych dań stanowią przyrządzane na różne sposoby ryby i owoce morza. Z ich udziałem, często w surowej postaci powstają tak charakterystyczne potrawy, jak: sushi, sashimi, czy mająca portugalskie pochodzenie tempura. Do kulinarnych rarytasów zalicza się rybę fugu. Niektóre jej organy wewnętrzne są silnie toksyczne. Do codziennego menu zalicza się zupę miso, a więc sojowy wywar z dodatkami, którymi mogą być owoce morza, czy też inna sojowa specjalność – twaróg tofu. Równie dużą popularnością wśród Japończyków cieszą się makarony: gruby udon, cienki sōmen, ramen (wszystkie z mąki pszennej) i soba (z gryczanej).

Ważną część japońskiej diety oraz istotny składnik potraw stanowią warzywa, w tym tak osobliwe jak fuki, a także grzyby (np. shiitake) oraz morskie wodorosty i glony, z których powstaje będący podstawą wielu zup bulion dashi.

Jako przypraw używa się w japońskiej kuchni m.in.: sosu sojowego shōyu, ostrego chrzanu o zielonym kolorze wasabi, czy octu ryżowego su. Spośród dań mięsnych popularne są yakitori, tonkatsu oraz sukiyaki. Do posiłków pita jest przeważnie o-cha, czyli zielona herbata lub jej odmiany sencha, czy też genmaicha. Wytwarzana z ryżu sake to najsłynniejszy japoński napój alkoholowy, który podawany jest także na ciepło. Jednak podobnie, jak gdzie indziej na świecie, także w Japonii największym wzięciem cieszy się piwo, które pojawiło się tutaj w XIX wieku.

Wśród japońskich browarów prym wiodą: Asahi, Kirin, Ebisu oraz Sapporo. Japończycy produkują również whisky, którą wytwarza m.in. gorzelnia Suntory. Wytwarza się także wino, a najbardziej polecane jest białe z prefektury Yamanashi. Z kolei coraz większą popularność zdobywa shōchū – rodzaj taniego destylowanego alkoholu zbożowego.

Turystyka

Japonia jest atrakcyjnym celem turystycznym i świetnie do tego przygotowanym. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 19,737 mln turystów (47,1% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 24,983 mld dolarów.

Z uwagi na urozmaicony krajobraz, bogactwo przyrody oraz zróżnicowany niezależnie od pory roku klimat, Kraj Wschodzącego Słońca stwarza doskonałe warunki do uprawiania wszelkich form czynnego wypoczynku. W 29 parkach narodowych objęte ochroną są najcenniejsze pod względem krajobrazowym i przyrodniczym tereny Japonii. Dla turystów i miłośników przyrody są liczne szlaki i atrakcyjne miejsca, tereny obfite w gorące źródła, góry porośnięte lasami i znajdujące się tam chramy i świątynie, klifowe, skaliste oraz niskie, piaszczyste wybrzeża, malownicze zatoki, jeziora. W końcu też niezliczone i niejednokrotnie otoczone rafą koralową wyspy, a nawet całe archipelagi. Niektóre obszary, takie jak półwysep Shiretoko, pasmo górskie Shirakami, góry Kii oraz wyspa Yakushima zostały uznane za część światowego dziedzictwa przyrodniczego UNESCO. Niemniej jednak tradycyjnie do tzw. „trzech wspaniałych widoków Japonii” zaliczają się: położona nieopodal Sendai zatoka Matsushima, znajdująca się na północ od Kioto mierzeja Ama-no-hashidate oraz leżąca koło Hiroszimy wyspa Miyajima, znana też jako Itsukushima.

Dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna oraz wyspiarsko-górzysto-wulkaniczny charakter terytorium Japonii sprawiają, iż w każdym jej zakątku można wypoczywać zarówno nad morzem, w górach, jak i występujących powszechnie uzdrowiskach termalnych, czyli onsenach, z których najsłynniejsze to: Noboribetsu, Hakone, Kusatsu, Dogo Onsen oraz Beppu. Miłośnicy sportów wodnych i plażowania wypoczywają najczęściej na wyspach Riukiu, południowym wybrzeżu Sikoku, Kiusiu, półwyspach Kii, Izu. Z kolei Hokkaido oraz zajmujące wnętrze Honsiu Alpy Japońskie stanowią najpopularniejszy cel wakacji wśród zwolenników górskich wędrówek i sportów zimowych. Ponadto liczne bystre, górskie rzeki jak np. Kuma stwarzają doskonałe warunki dla kajakarstwa oraz spływów.

Pozostałością po bogatych, a zarazem burzliwych, dziejach są pochodzące z różnych okresów historycznych zabytki architektury i sztuki, z których kilka wpisanych zostało na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO; inne zaś stanowią japoński Skarb Narodowy. Najcenniejszym i najliczniejszym ich skupiskiem jest dawna stolica cesarska Kioto, w której starych dzielnicach odnaleźć można setki buddyjskich świątyń, shintōistycznych chramów, liczne pałace i ogrody. Inne obfitujące w stare budowle miasta to: Nara, Kanazawa, Nikkō, Kamakura czy Takayama. W odległych, mniej zurbanizowanych i uprzemysłowionych obszarach Japonii zachowały się małe miasteczka i wsie, w których czas jakby się zatrzymał, dając tym samym wgląd w przeszłość kraju. Są to np. pocztowe miasta doliny Kiso, jak: Tsumago, Magome czy Kiso Fukushima; rzemieślnicze Uchiko na Sikoku; położone w północnym Chugoku samurajskie Tsuwano, Hagi, czy też znajdujące się w zachodnim Tōhoku Kakunodate, a także zabytkowe wsie Shirakawa, Gokayama czy Hida. Charakterystyczne dla Kraju Wschodzącego Słońca są liczne, częstokroć odbudowane i przypominające czasy siogunów zamki, z których najsłynniejsze to Himeji, Matsumoto oraz Kumamoto.

W odludnych i trudno dostępnych terenach górskich znajdują się buddyjskie klasztory oraz shintōistyczne sanktuaria. Do szczególnie ważnych zaliczają się: klasztor położony na górze Koya w regionie Kinki, Yamadera w południowym Tōhoku oraz najświętszy dla shintō Wielki Chram Ise. Z kolei dookoła Sikoku przebiega najpopularniejszy w Japonii, składający się z 88 świątyń szlak pielgrzymkowy.

Japonia szczyci się bogatym i wielowiekowym zarówno materialnym, jak i duchowym dziedzictwem kulturowym. W licznych muzeach zgromadzono istotne dla tożsamości japońskiej oraz ważne pod względem artystycznym zabytki: piśmiennictwa, rzeźby, malarstwa, sztuki użytkowej i rzemiosła. Niezapomnianych wrażeń dostarczyć mogą tradycyjne spektakle teatralne, jak również pełne skomplikowanego rytuału walki sumo. Doskonałą sposobnością dla zgłębienia tej kultury są niezliczone festiwale i święta, a znajdujące się na każdym kroku restauracje i bary pozwalają nie tylko nabrać sił, ale także zapoznać się z egzotyczną kuchnią.

Dodaj komentarz