Uwielbiam szwedzkie samochody i śledzie!
Tak, to prawda, najbardziej cenię szwedzkie marki. Tamtejsza kuchnia też mi bardzo odpowiada. Oczywiście wiele rzeczy podoba mi się w tym kraju i wspominam go z wielkim sentymentem. Miałem przyjemność zwiedzać Sztokholm w porze zimowej i przyznam, że ma to swój klimat. Polecam także wypad do Uppsali, bo to bardzo ładne miasto.
Poniżej kilka faktów na temat tego kraju:
(szw. Sverige, Konungariket Sverige) – państwo w Europie Północnej, zaliczane do państw skandynawskich. Szwecja jest członkiem Unii Europejskiej od 1995 roku. Z około 10,3 mln. mieszkańców jest najludniejszym krajem skandynawskim. Graniczy z Norwegią, Finlandią oraz z Danią przez most nad cieśniną Öresund.
Geografia
Powierzchnia
- ląd: 411 942 km²
- woda: 39 010 km²
Długość granicy lądowej
- Finlandia: 589 km
- Norwegia: 1619 km
- całkowita: 2208 km
Długość wybrzeża
- całkowita: 3218 km
- Najwyższy punkt: Kebnekaise 2111 m n.p.m.
- Najniższy punkt: zatoka jeziora Hammarsjon, koło Kristianstad, –2,4 m
- Największe jezioro: Wener (Vänern) – 5546 km²
Historia
Średniowiecze
Południowe obszary współczesnej Szwecji (Skania) były częścią praojczyzny Germanów. W średniowieczu północna i środkowa część kraju została zasiedlona przez skandynawskie plemiona Normanów. W IX–XI wieku tutejsi wikingowie brali udział w wyprawach łupieżczych, głównie na Ruś i Bizancjum. Równocześnie tworzyło się państwo szwedzkie i następowała jego chrystianizacja w XI wieku. W XII–XIII w. podbój Finlandii przez Szwedów. Od 1397 unia kalmarska z Danią i Norwegią.
XVI wiek
W 1523 Gustaw I Waza doprowadził do usamodzielnienia się Szwecji pod władzą dynastii Wazów. Przyjęto luteranizm. W latach 1592–1599 Szwecja była połączona unią polsko-szwedzką z Rzecząpospolitą Obojga Narodów.
XVII wiek
Podbój części Łotwy i Estonii. W 1635 (od Rozejmu w Sztumskiej Wsi) Szwecja włączyła do swojego terytorium całą Estonię. Od 1561, a zwłaszcza w XVII w., od panowania Gustawa II Adolfa (1611–1632, do Karola X Gustawa 1654–1660) walka o dominację w rejonie Morza Bałtyckiego. Wojny z Danią, Polską i Rosją oraz w latach 1630–1648 udział w wojnie trzydziestoletniej, która doprowadziła do uzyskania przez Szwecję pozycji mocarstwowej oraz zdobyczy terytorialnych.
XVIII wiek
Po klęsce Karola XII w wojnie północnej (1700–1721) doszło do utraty większości zdobyczy (głównie na rzecz Rosji) oraz utraty rangi mocarstwa. Po śmierci Karola w roku 1718 nastała tak zwana era wolności (1718–1772), czyli okres rozkwitu parlamentaryzmu, przy jednoczesnym zmniejszeniu politycznych wpływów tronu. W pierwszej połowie tej epoki dwie frakcje; „partia kapeluszy” i „partia czapek” rywalizowały o władzę i wpływy. Ważnym wydarzeniem epoki było zniesienie cenzury w Szwecji (1766). Era wolności dobiegła końca, gdy Gustaw III odnowił władzę absolutną drogą zamachu stanu.
XIX wiek
W 1805 roku Szwecja dołączyła do III koalicji antyfrancuskiej. Działania wojenne szwedzka armia prowadziła na terytorium Pomorza, ale nie odniosła żadnych sukcesów. W 1808 roku, wskutek lekkomyślnej polityki króla Gustawa IV Adolfa Szwecja zerwała rozejm z Francją oraz wplątała się w wojnę z Danią i Rosją. Konsekwencją tego była utrata Finlandii na rzecz Rosji. W 1809 roku, po obaleniu króla Gustawa Adolfa, parlament uchwalił pierwszą w dziejach Szwecji konstytucję. W 1812 roku nowy król Karol XIV Jan doprowadził do zbliżenia z Rosją. Wojska szwedzkie wzięły udział w walkach przeciwko Napoleonowi. Największym jednak sukcesem nowego króla było, po zwycięskiej wojnie z Danią, przyłączenie Norwegii do Szwecji. Przyłączenie to nie miało charakteru inkorporacji, ale unii personalnej dwóch równorzędnych krajów. W 1866 roku wprowadzono reformę parlamentu, który znosił podział na stany. Reforma ta uczyniła Szwecję krajem liberalnym. Druga połowa XIX wieku to czasy wzrostu znaczenia przemysłu i masowej urbanizacji, która przekształciła Szwecję z kraju rolniczego w kraj uprzemysłowiony.
XX wiek
Zmiany ustrojowe rozpoczęte już w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku, takie jak reforma parlamentu 1866, powstanie nowoczesnych partii, wprowadzenie rządów parlamentarnych, powszechne prawo wyborcze 1919 uczyniły ze Szwecji liberalne i nowoczesne państwo. W 1905 roku od Szwecji odłączyła się Norwegia, kładąc kres długoletniej unii. Szwecja zachowała neutralność podczas I i II wojny światowej, co uchroniło ją od zniszczeń i kosztów wojennych oraz wzmocniło gospodarkę.
Od lat 30. władzę sprawowali głównie socjaldemokraci z partii SAP. Ich rządy przyniosły liczne reformy socjalne, przeprowadzone w duchu progresywizmu. W latach 50.–70. nastąpiła rozbudowa państwa opiekuńczego, związana z szybkim rozwojem gospodarczym. Głową państwa obecnie jest Karol XVI Gustaw.
Największe miasta
| Lp. | Miejscowość (szw. tätort) | Liczba mieszkańców (2015) | Powierzchnia (2010) [km²] |
|---|---|---|---|
| 1. | Sztokholm | 1 515 017 | 381,63 |
| 2. | Göteborg | 572 799 | 203,67 |
| 3. | Malmö | 301 706 | 76,81 |
| 4. | Uppsala | 149 245 | 48,77 |
| 5. | Sollentuna och Upplands Väsby | 139 606 | — |
| 6. | Västerås | 117 746 | 52,94 |
| 7. | Örebro | 115 765 | 49,27 |
| 8. | Linköping | 106 502 | 42,16 |
| 9. | Helsingborg | 104 250 | 38,41 |
| 10. | Jönköping | 93 797 | 44,82 |
| 11. | Norrköping | 93 765 | 35,67 |
Miejscowości (szw. tätort) Sztokholm, Göteborg, Malmö, Örebro oraz Sollentuna och Upplands Väsby leżą na terenie 2 lub więcej gmin.
Język
Oficjalnym językiem Królestwa Szwecji jest język szwedzki (svenska), język z grupy skandynawskiej języków germańskich. Używany jest przez 9 mln ludzi: w Szwecji (7,8 mln) i Finlandii (300 tys.) – jest tam językiem urzędowym. Odrębny język już od VIII wieku. Najstarsze zabytki językowe pochodzą z XII wieku. Powstanie nowoczesnego języka szwedzkiego datuje się na rok 1526, kiedy to wydano szwedzkie tłumaczenie Biblii.
Język szwedzki posiada wiele dialektów, w samej Szwecji, jak również poza granicami. Np. istnieje osobny dialekt języka szwedzkiego, którym posługują się estońscy Szwedzi i fińscy Szwedzi.
W zasadzie nie ma większych wątpliwości co do tego, że język szwedzki jest oficjalnym językiem tego państwa, jednak wraz z ustawowym wprowadzeniem języków mniejszości (fińskiego, tornedalsko-fińskiego, lapońskiego, języka Romów i jidysz) 1 kwietnia 2000 sprawa stwierdzenia oficjalności języka szwedzkiego stała się tematem dyskusji, co zaowocowało przyjęciem w 2009 Språklagen (Ustawy o języku), która weszła w życie 1 lipca 2009 Ustawa określa szwedzki jako „główny język” Szwecji (§ 4) i „wspólny język” społeczności Szwecji (§ 5). Zgodnie z ustawą „w kontekście międzynarodowym” język szwedzki należy uznawać za „język urzędowy Szwecji” (§ 13).
Większość Szwedów, zwłaszcza tych poniżej 50 lat, nie ma większych trudności w rozumieniu i mówieniu po angielsku. Wynika to ze związków handlowych tego kraju, popularności wycieczek zagranicznych oraz z tego, że większość programów telewizyjnych i filmów nadawana jest z napisami, a nie z dubbingiem czy lektorem. Język angielski jest zwykle nauczany począwszy od czwartej klasy szkoły podstawowej. Wielu uczniów bierze także lekcje innych języków, najczęściej hiszpańskiego, niemieckiego lub francuskiego.
Kuchnia
- Pokusa Janssona – zapiekanka z pokrojonych w cienkie plasterki ziemniaków, pokrojonej w talarki cebuli, a także filetów sardeli (anchois). Wszystko to zalane jest mlekiem zmieszanym ze świeżą śmietaną i zapieczone w piekarniku na złoty kolor. Zapiekankę spożywa się głównie w okresie świąt Bożego Narodzenia.
- Flygande Jakob – pieczony kurczak z bananami, orzechami i sosem chili.
- Köttbullar – kulki mięsne przyrządzane z mięsa wołowego lub wołowo-wieprzowego. Podawane są zwykle z purée ziemniaczanym i dżemem z borówek.
- Blodpudding – danie z krwi wieprzowej, mleka, mąki żytniej, smalcu, piwa lub syropu z przyprawami.
- Pyttipanna – drobno pokrojone ziemniaki, cebula i mięso (kiełbasa lub kawałki wołowiny) podsmażone na patelni. Pyttipanna podawana jest tradycyjnie z jajkiem sadzonym i burakami.
- Surströmming – kiszony śledź o silnym, charakterystycznym zapachu sprzedawany w zalewie solnej w puszkach.