„W Słowacji”, bo nie „NA”!
To jeden z naszych najbliższych sąsiadów, a ja w sumie byłem w tym kraju tylko dwa razy. Raz w podróży do przejazdem odwiedziliśmy Koszyce, a drugi raz poleciałem do Popradu, żeby pochodzić sobie po górach i przejść w kierunku Zakopanego. Cóż mogę powiedzieć, mam wielu znajomych pochodzących z tego kraju i mam nadzieję, że w przyszłości wyruszymy na jakąś wspólną wyprawę po tym pięknym kraju.
Poniżej kilka faktów na temat tego kraju:
(słow. Slovensko, Slovenská republika) – państwo śródlądowe w Europie Środkowej. Graniczy z Austrią (106,7 km), Polską (541,1 km), Czechami (251,8 km), Ukrainą (97,8 km) oraz Węgrami (654,8 km). Łączna długość granicy lądowej wynosi 1652,2 km. Do 1993 wchodziła w skład Czechosłowacji. Od 19 stycznia 1993 r. członek ONZ, od 29 marca 2004 członek NATO, od 1 maja 2004 należy do Unii Europejskiej, a od 1 stycznia 2009 – do strefy euro. Stolicą państwa jest Bratysława, położona nad Dunajem przy granicy z Austrią i Węgrami.
Geografia
Położenie i ukształtowanie powierzchni
Słowacja to państwo położone w Europie Środkowej, rozpościerające się na obszarze liczącym 49 034,7 km². Terytorium Słowacji pełni funkcję pomostu między wschodem i zachodem, czyli – między byłym Związkiem Radzieckim a Europą Zachodnią oraz między północą a południem, tj. pomiędzy Skandynawią a Bałkanami.
Słowacja znajduje się po południowej stronie wododziałowego łuku Karpat i – w niewielkiej części – na nizinach naddunajskich. Jest krajem górskim, ponieważ 61% jej powierzchni zajmują liczne pasma Karpat Zachodnich, takie jak: Tatry, Białe Karpaty, Małe Karpaty, Niżne Tatry, Rudawy Słowackie, Wielka Fatra, Mała Fatra oraz Karpat Wschodnich, takie jak: Bieszczady i Wyhorlat. Najwyższy punkt Słowacji stanowi tatrzański szczyt górski Gerlach (2655 m n.p.m.). Góry obfitują w rozległe kotliny śródgórskie, z których największe to: Kotlina Koszycka i Kotlina Liptowska. Tereny nizinne zajmują stosunkowo niewielką część powierzchni kraju. Stanowią je trzy niziny: najmniejsza, Nizina Zahorska na południowo-zachodnim skraju państwa, największa, Nizina Naddunajska nad Dunajem, na południu i na południowym wschodzie Nizina Wschodniosłowacka z najniższym punktem powierzchni państwa przy przecięciu rzeki Bodrog z granicą państwa (94,7 m n.p.m.).
Klimat
Słowacja należy do strefy klimatu umiarkowanego. Pogórza północnej Słowacji charakteryzują się klimatem chłodnym, natomiast niziny południowej Słowacji – ciepłym. Między tymi obszarami zaznacza się klimat umiarkowanie ciepły. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 6 °C do 10 °C (stycznia: od 0 °C do –6 °C; lipca: od 16 °C do 20 °C). Ilość opadów jest dostateczna (400–1200 mm rocznie), ale na nizinach zdarzają się susze.
Parki narodowe (słow. Národný park; NP)
Według stanu z 2012 r. w Słowacji istniało 9 parków narodowych:
- Tatrzański Park Narodowy (TANAP, Tatranský národný park)
- Pieniński Park Narodowy (PIENAP, Pieninský národný park)
- Park Narodowy „Niżne Tatry” (NAPANT, Národný park Nízke Tatry)
- Park Narodowy „Mała Fatra” (Národný park Malá Fatra)
- Park Narodowy „Wielka Fatra” (Národný park Veľká Fatra)
- Park Narodowy „Słowacki Raj” (Národný park Slovenský raj)
- Park Narodowy „Połoniny” (Národný park Poloniny)
- Park Narodowy Płaskowyż Murański (Národný park Muránska planina)
- Park Narodowy „Kras Słowacki” (Národný park Slovenský kras)
Obszary chronionego krajobrazu (słow. Chránená krajinná oblasť; CHKO)
Są to wielkopowierzchniowe (co najmniej 1000 ha, zwykle znacznie więcej) formy ochrony terenu (nie tylko samej przyrody!) z rozrzuconymi ekosystemami, istotnymi dla zachowania różnorodności biologicznej i stabilności ekologicznej, o charakterystycznym krajobrazie i/lub specyficznymi formami historycznego osadnictwa i działalności ludzkiej. Według stanu z 2012 r. na terenie Słowacji istniało 14 takich obszarów:
- Chránená krajinná oblasť Biele Karpaty
- Chránená krajinná oblasť Cerová vrchovina
- Chránená krajinná oblasť Dunajské luhy
- Chránená krajinná oblasť Horná Orava
- Chránená krajinná oblasť Kysuce
- Chránená krajinná oblasť Latorica
- Chránená krajinná oblasť Malé Karpaty
- Chránená krajinná oblasť Poľana
- Chránená krajinná oblasť Ponitrie
- Chránená krajinná oblasť Strážovské vrchy
- Chránená krajinná oblasť Štiavnické vrchy
- Chránená krajinná oblasť Vihorlat
- Chránená krajinná oblasť Východné Karpaty
- Chránená krajinná oblasť Záhorie
Rezerwaty przyrody
(słow. Prírodná rezervácia; PR) Aktualnie (lipiec 2015) na terenie Słowacji istnieje 608 rezerwatów przyrody, z których 231 posiada status Narodowego Rezerwatu Przyrody (słow. Národná Prírodná rezervácia; NPR).
Historia
Słowacja w prehistorii
Tereny zachodniej i południowej Słowacji od epoki żelaza zamieszkiwali Celtowie. Do dużego znaczenia doszło plemię Bojów. Budowało ono rozległe grody oppida, np. w miejscu dzisiejszej Bratysławy. Osady te stały się ośrodkami rozwiniętej gospodarki, m.in. wytwarzano w nich monety wzorowane na greckich heksadrachmach.
Wschodnia część kraju kontrolowana była przez Daków, a znajdowała się w orbicie wpływów kulturowych zarówno celtyckich, jak i dackich; Dakowie bowiem osiedlali się pomiędzy Celtami w dorzeczach Bodrogu i Hronu. W późniejszym czasie ziemiami słowackimi zawładnęły plemiona germańskie, wciąż jednakże istniały skupiska celtyckiej ludności na wschodnich peryferiach terytorium. Ówcześnie Germanami z tych ziem byli głównie Markomanowie (na zachodzie) i Kwadowie (południowo środkowa część kraju.)
Słowacja w okresie Cesarstwa Rzymskiego
W latach 20–50 n.e. Kwadowie założyli królestwo, któremu przewodził Vannius – dawny najemnik rzymski. Było ono zależne od iliryjskiego Królestwa Pannoni.
W późniejszych latach rozwój Germanów spowodował wojny markomańskie, podczas których Rzymianie zapuszczali się na ziemie słowackie. W czasie jednej z takich wypraw (ok. 179 r.) legiony rzymskie doszły aż do okolic dzisiejszego Trenczyna, pozostawiając na skale, na której dziś wznosi się trenczyński zamek, wykutą inskrypcję okolicznościową.
V wiek to okres tzw. wędrówek ludów, głównie germańskich, a spowodowanych najściem Hunów na wybrzeże Morza Czarnego. Podówczas okolice Bratysławy i Dunaju zostały zasiedlone przez Herulów.
Ziemiami słowackimi władały królestwa Germanów do II połowy VI wieku. Wtedy to obszary najbardziej zasiedlone wyludniły się na skutek wojny Gepidów, których ośrodkiem były ziemie na zach. od łuku Karpat, z Longobardami, których ośrodkiem była wtedy Panonia.
Średniowiecze
W VIII wieku na terenach dzisiejszej Słowacji powstało Księstwo Nitrzańskie. W 833 roku zostało podbite przez Mojmira I i odtąd aż do 906 roku obszar ten wraz z Czechami i Morawami tworzył państwo wielkomorawskie. W państwie tym działali m.in. św. Cyryl i Metody. Był to, oprócz XX wieku, jedyny okres w historii kraju, gdy był on związany administracyjnie z Czechami. W latach 1003–1018 i chwilowo w 1031 roku, tereny Słowacji należały do Polski, po czym około 1031 roku zostały podbite przez Królestwo św. Stefana. Od tego czasu stanowiły integralną część Węgier, tworząc jego północne komitaty (tzw. Górne Węgry, węg. Felvidék). Północ kraju zamieszkana była przez ludność pochodzenia słowiańskiego, południe zaś stanowiło obszar intensywnej kolonizacji szlachty węgierskiej. Na przełomie XIII/XIV wieku, w okresie osłabienia władzy królewskiej, Słowacją rządzili suwerenni magnaci – zachodnią Słowacją rządził Mateusz Czak, władający 14 węgierskimi powiatami, wschodnią Słowacją rządził magnat Amadej Aba, a środkową István Ákos. Ich władzę ograniczył po długich walkach król Karol Robert. Wielkorządcą Górnych Węgier w okresie późnego średniowiecza był magnat polskiego pochodzenia, Ścibor ze Ściborzyc, w którego posiadaniu była połowa zachodniej Słowacji.
Słowacja w rękach Habsburgów
W 1526 roku, wraz z przejściem Węgier pod władanie dynastii Habsburgów, Słowacja stała się częścią monarchii habsburskiej. Status Słowacji w obrębie monarchii habsburskiej pozostawał niezmieniony nawet po reformie konstytucyjnej z 1867 roku, kiedy nadal stanowiła część Węgier i nie posiadała autonomii. Idée fixe ówczesnych panslawistów słowackich i czeskich było utworzenie w ramach państwa Habsburgów federacji ludów słowiańskich obejmującej Czechów, Słowaków, Rusinów oraz Słoweńców, mającej być przeciwwagą dla wpływów niemiecko-węgierskich w CK Monarchii (choć wielu Słowaków uważało się za „słowiański szczep węgierski” i ich celem było jedynie uzyskanie szerszej autonomii w węgierskiej części Austro-Węgier).
Pomysły te nie zostały jednak zrealizowane z powodu niechęci Węgrów do dzielenia się władzą aż do czasu rozkładu wspólnego państwa w 1918 roku.
Czechosłowacja
Słowacja połączyła się wówczas – niezupełnie dobrowolnie i świadomie – z Czechami tworząc Czechosłowację. Do terytoriów zamieszkanych przez większość słowacką włączono też sporo terenów, gdzie Węgrzy byli większością lub jedyną narodowością – praktycznie cały południowy pas państwa był etnicznie węgierski, również stolica – Bratysława – zamieszkana była przez wielonarodowościową społeczność, wśród której Słowacy stanowili mniejszość. Było to złamanie zasady samostanowienia narodów głoszonej na konferencji w Wersalu – realnym powodem był fakt, że etnicznie słowackie ziemie były w większości mało urodzajne i górzyste, natomiast pas naddunajski obfitował w urodzajne gleby. Węgrzy nigdy się nie pogodzili z utratą ziem zamieszkanych przez rodaków, co było przyczyną napiętych stosunków czechosłowacko-węgierskich w okresie międzywojennym. W 1919 roku w Słowacji powstała istniejąca jedynie kilka tygodni Słowacka Republika Rad.
Pierwsza Republika Słowacka
Po układzie monachijskim z jesieni 1938 uzyskała szeroką autonomię w ramach Czechosłowacji (własny rząd cieszący się szerokimi kompetencjami). W latach 1939–1945 formalnie pozostawała niepodległym państwem (Pierwsza Republika Słowacka na czele z księdzem Jozefem Tiso i Vojtechem Tuką), w rzeczywistości uzależniona była jednak od III Rzeszy. Musiała się jednak zrzec na korzyść Węgier swych terytoriów na południu – z Koszycami włącznie (były to ziemie zamieszkane w większości przez Węgrów oraz Rusinów – Ruś Zakarpacka).
Słowacja wzięła udział w ataku na Polskę w 1939 roku jako sojusznik III Rzeszy. 1 września 1939 roku premier ksiądz Josef Tiso wydał swoim oddziałom rozkaz zaatakowania Polski bez uprzedniego wypowiedzenia jej wojny, co motywował rzekomym zagrożeniem Słowacji przez armię polską. Armia słowacka pod dowództwem Ferdinanda Čatloša zaatakowała Polskę o godzinie 5.00 siłą trzech dywizji w kierunkach: podhalańskim, nowosądeckim i bieszczadzkim. Po upadku Polski w nagrodę Słowacja uzyskała kilkanaście wsi na Spiszu i na Orawie. Wojsko słowackie brało udział również w wojnie niemiecko-sowieckiej 1941-45. 29 sierpnia 1944 wybuchło słowackie powstanie narodowe, które trwało kilka miesięcy. Po jego stłumieniu przez wojska niemieckie z końcem października dowództwo powstania przeniosło się w Niżne Tatry, gdzie na początku listopada 1944 r., w zamknięciu Doliny Łomnistej, utworzono siedzibę Sztabu Głównego wojsk powstańczych. Również większość jednostek powstańczych wycofała się w góry, a dalsze walki partyzanckie trwały do końca wojny.
W międzyczasie u północno-wschodnich granic Słowacji rozpoczęła się jedna z największych operacji II wojny światowej na froncie wschodnim, tzw. operacja dukielsko-preszowska. Brała w niej udział 1 Brygada Czechosłowacka. W dniu 6 października żołnierze 2 batalionu tej brygady w rejonie Barwinka przekroczyli przedwojenną granicę polsko-czechosłowacką i wyzwolili pierwszą słowacką miejscowość – Vyšný Komárnik. Walki, które w pierwotnym zamyśle miały doprowadzić do połączenia się wojsk radzieckich i czechosłowackich z oddziałami powstańczymi, trwały do końca listopada i kosztowały sam tylko I Czechosłowacki Korpus Armijny 6,5 tys. zabitych i rannych.
Drugą ogromną operacją na terenie Słowacji podczas II wojny światowej były walki o przełamanie frontu między Tatrami a Niżnymi Tatrami oraz wyzwolenie Liptowskiego Mikułasza, jakie toczyły się od 2 lutego do 4 kwietnia 1945 r.
Słowacja powojenna
W 1945 tereny Słowacji wróciły do federacji z Czechami na tych samych zasadach co przed 1938. W 1968 w wyniku reform „praskiej wiosny” rozszerzono autonomię Słowacji (duży wpływ na to miał przywódca państwa Alexander Dubček, sam z pochodzenia Słowak). Pokojowy podział Czechosłowacji na dwa suwerenne państwa nastąpił 1 stycznia 1993.
Największe miasta
| 1 | Bratysława | 419 678 | kraj bratysławski |
| 2 | Koszyce | 239 464 | kraj koszycki |
| 3 | Preszów | 90 187 | kraj preszowski |
| 4 | Żylina | 81 155 | kraj żyliński |
| 5 | Bańska Bystrzyca | 79 027 | kraj bańskobystrzycki |
| 6 | Nitra | 78 033 | kraj nitrzański |
| 7 | Trnawa | 65 713 | kraj trnawski |
| 8 | Martin | 56 053 | kraj żyliński |
| 9 | Trenczyn | 55 857 | kraj trenczyński |
| 10 | Poprad | 52 316 | kraj preszowski |
| 11 | Prievidza | 47 574 | kraj trenczyński |
| 12 | Zwoleń | 43 047 | kraj bańskobystrzycki |
Turystyka
W 2013 roku kraj ten odwiedziło 1,653 mln. turystów (8,2% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,556 mld dolarów.